چیستی خیر و شرّ در حدیث جنود عقل و جهل، با نظر به آرای عالمان شیعه و تاکید بر نظر امام خمینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری، گروه علوم قرآن و حدیث، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران

3 استادیار، گروه معارف اسلامی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

هدف اصلی پژوهش حاضر پاسخ به این سوال است که مقوله عقل و جهل که در حدیث امام صادق(ع) آمده است، با چه رویکردهایی از جانب متفکران، اندیشمندان و عالمان شیعی که مضافاً در دوره‌‌های گوناگون تاریخی می‌‌زیستند، تبیین شده است، و آیا می‌‌توان این رویکردها را بدون تعارض و تناقض، با یکدیگر جمع نمود؟ در این راستا، با ترکیبی از روش داده‌‌بنیاد و تحلیل مضمونی، نخست معانی و شواهد برجستۀ قرآنی مربوط به خیر و شرّ تشریح شده، سپس به شروح و دیدگاه‌‌های کلی علمای شیعه مذهب به این حدیث اشاره شده است. با نظر به اینکه علمای شیعه مذهب برای کلام امام صادق(ع) محوریت قائل شده‌‌اند، لذا تحقیق پیش‌رو از زاویۀ دیدگاه بزرگان طایفۀ امامیه همچون ملاصدرای شیرازی، ملاصالح مازندرانی و خصوصاً امام خمینی به نقد و بررسی این موضوع پرداخته است. نتایج نشان داد که ملاصدرای شیرازی، ملاصالح مازندرانی و امام خمینی با افق دید خاص خود و از ابعاد گوناگون عرفانی، حکمی، فلسفی، کلامی و اخلاقی، به واکاوی موضوع خیر و شرّ اقدام کرده‌‌اند. نحله‌‌های فکری مختلف بر سرِ اینکه خیر و شرّ سردمدار و منشأ فضایل و رذایل نفسانی است، اتفاق‌نظر دارند و این یک اصل عقلانی است؛ اما هرکس با زبان، اصطلاحات و اندیشۀ خاص خود به توجیه این امر می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Shiite Elucidation of Good and Evil in Junod (Army) of Intellect and Ignorance Tradition and emphasis on the opinion of Imam Khomeini

نویسندگان [English]

  • Seyed Hamid Abtahi 1
  • Abdol-Majid Talebtash 2
  • Masoomeh Sadat Hosseini Mirsafi 3
1 Ph.D., Department of Quranic and Hadith Sciences, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Karaj Branch, Islamic Azad University, Karaj, Iran
3 Assistant Professor, Department of Islamic Studies, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The issue of good and evil is intellectually connected to the basic and fundamental discussions of moral virtues and vices. In a distinguished hadith by Imam Jafar Sadiq (‘as) titled Armies of Reason and Ignorance, a great significance has been attached to the concept of good and evil by a simile that compares them with Ministers of Reason and Ignorance. The issue in other ways is reflected in many verses of Holy Quran. The present article, through a combination of data-based method and thematic analysis, seeks to find the prominent Quranic meanings, messages and evidences related to the issue of good and evil as also discussed thoughtfully by sixth Imam of Shia. The researchers will elucidate different explanations by Shia scholars on the hadith which of course fit the ideals and erudite style of every thinker. A deep critical analysis is also made to the opinions that Shia scholars have presented regarding the issue of good and evil in various mystical, religious, philosophical, theological, and moral dimensions. As a result, it becomes clear that based on a rational thinking different schools of thought introduce the dichotomy of good and evil as the source of all virtues and vices, but to do so they use their own terms and ideology. Considering that most Shia scholars have focused on the words of Imam Sadiq (‘as) to unfold different layers of its meaning, therefore, the upcoming research deals with this issue by referring to principles of Imamiyya or the Twelver Shiism, a perceptive

کلیدواژه‌ها [English]

  • Good and Evil
  • Mythical and Ethical Codes
  • Imam Khomeini
  • Hadith of Intellect and Ignorance
  • Jonud (Army)
  • Shia Scholars

مراجع

قرآن کریم.
ابن عربی، محی‌الدین (1401ق). الفتوحات المکیه. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج 14.
ابن عربی، محی‌الدین (1402ق). فصوص الحکم. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ارشدی بهادر، مجتبی (1400). بررسی رویکرد کلی به مسئلۀ شرّ در نگاه فلاسفۀ مشهور مسلمان. معرفت، شمارۀ 286، ص33-45.
بطحایی، سید حسن؛ ضمیری، محمدرضا؛ فلاح‌نژاد، عبدالحمید؛ طالبی چاری، محمدجواد (1393). بررسی و تحلیل نظریۀ عدمیت شرّ از منظر صدرالمتألهین. قبسات، شمارۀ 72، ص189-208.
بهرامی، محمد (1385). خیر و شرّ در منظر علامه طباطبایی. پژوهش‌های قرآنی، شمارۀ 48، ص128-141.
جرجانی، علی بن محمد (1325ق). شرح المواقف. به کوشش: بدرالدین نعسانی. قاهره: دارالفضیله، ج7.
حسینی زبیدی، سید محمدمرتضى (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. تحقیق: على هلالى و على سیرى. بیروت: دارالفکر، ج11.
حسینی، سید مرتضی؛ هوشنگی، حسین (1390). تقریری نو از مسئلۀ شرّ براساس نظریّۀ ادراکات اعتباری علّامه طباطبایی. فلسفه و کلام اسلامی، 44(1)، ص137-157.
حلّی، حسن بن یوسف (1411ق). خلاصۀ الاقوال فی معرفۀ الرجال. قم: دارالذخائر.
خرازی، سید محسن (1367). بدایۀ المعارف الالهیه. قم: مرکز مدیریت حوزۀ علمیه، ج1.
خمینی، سید روح‌الله (1378). شرح چهل حدیث. تهران: مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، سید روح‌الله (1387). تقریرات فلسفه. تهران: مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج2.
خمینی، سید روح‌الله (1389). برگزیده شرح حدیث جنود عقل و جهل. به کوشش محمد اسفندیاری. تهران: موسسه چاپ و نشر عروج.
خمینی، سید روح‌الله (1394). شرح حدیث جنود عقل و جهل. تهران: مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، سید روح‌الله (1410ق). تعلیقات علی فصوص الحکم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
خوارزمی، تاج‌الدین، حسین بن حسن (1368). شرح فصوص الحکم. تهران: انتشارات مولی.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. تحقیق: صفوان عدنان داود. دمشق: دارالعلم، الدار الشامیه، ج4.
سبحانی، جعفر (1366). کلیات فی علم الرجال. تهران: موسسه مطالعات فرهنگی.
سبحانی، جعفر (1368). حسن و قبح عقلی. تهران: موسسه مطالعات فرهنگی.
سراج‌‌زاده، حسن (1400). جلوه‌‌های خیر و شرّ اخلاقی در آیات قرآن. پژوهشنامۀ قرآن و حدیث، شمارۀ 29، ص131-165.
صدرا، محمد (1383). شرح اصول کافی. به تصحیح رضا استادی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ج1.
صدرا، محمد (1390). الاسفار الاربعه. تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ج1-2، 7.
صدوق، محمد بن علی (1385). علل الشرایع. قم: کتابفروشى داورى.
صدوق، محمد بن علی (1362). الخصال. تصحیح علی اکبر غفاری. قم: جامعه مدرسین.
طباطبایی، سید محمدحسین (1360). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمۀ سید محمدباقر همدانی. قم: انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج6.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1375). شرح الاشارات و التنبیهات. تصحیح علیرضا نجف‌زاده. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ج3.
طوسی، محمد بن حسن (1376). التبیان فی تفسیر القرآن. قم: دار احیاء التراث العربی، ج10.
کلینی، محمد بن یعقوب (1390). الکافی. تصحیح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی. تهران: دارالکتب الإسلامیه، ج1.
کمره‌ای، محمدباقر (1390). ترجمۀ اصول کافی. قم: انتشارات اسوه، ج1.
مازندرانی، محمدصالح (1382). شرح الکافی، الأصول و الروضه. تصحیح ابوالحسن شعرانی. تهران: المکتبۀ الإسلامیه، ج1.
محقق، محمدباقر (1383). نمونۀ بیّنات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسّران خاصه و عامه. تهران: اندیشه اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1383). اخلاق در قرآن. تحقیق محمدحسین اسکندری. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مطهری، مرتضی (1375). شرح اصول فلسفه و روش رئالیسم علامه طباطبایی. تهران: انتشارات حکمت، ج2.
مظاهری، محمدمهدی (1386). خیر و شرّ در فلسفه و آیات و روایات. پژوهشنامۀ قرآن و حدیث، شمارۀ 2، ص155-178.
معلوف، لوییس (1992م). المنجد. جمعی از محققان. بیروت: منشورات دارالمشرق.
میرداماد، محمدباقر بن محمد (1356). قبسات. به اهتمام مهدی محقق و چارلز آدامز. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی مک گیل.
نجیبی، مهدی (1392). نقدی بر نقد قاضی سعید قمی بر محقق طوسی در مسأله وجودی یا عدمی بودن شرور. کلام اسلامی، 22(88)، ص55-72.
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار